კახეთი

ეკო-ტურიზმით დაინტერესებული ვიზიტორებისთვის მოზწყობილია სალაშქრო მარშურუტები დაცულ ტერიტორიებზე.
ისტორიული თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი სანახაობებიდან უძველესი ტაძრები, ციხე-გალავნები და ქართველ მოღვაწეთა სახლ-მუზეუმებია შემონახული.

რა ვნახოთ კახეთში?

კახეთის სანახაობები იმდენად მრავალფეროვანია, რამდენადაც აქ ჩამოსული ვიზიტორის ინტერესები შეიძლება იყოს.
რეგიონის ქალაქებიდან გამორჩეულია თელავი, სიღნაღი, ყვარელი და ლაგოდეხი. აქაური ქალაქებისთვის დამახასიათებელია ქვაფენილიანი ქუჩები, ფასადები ფიგურული რელიეფებით და მრავალსახა ჩუქურთმებით, ქართული აგურითა და კრამიტით ნაშენები და დახურული სახლები. სასტუმროებიდან კავკასიონის, ვრცელი ველ-მინდვრების, ფოთლოვანი ტყეებისა და ულამაზესი ტბების ხედები იშლება.
ბუნების მოყვარულები აუცილებლად უნდა ესტუმროთ ვაშლოვანის ნაკრძალს, თუშეთისა და ლაგოდეხის ეროვნულ პარკებს. აქ დაცულია ფლორისა და ფაუნის უიშვიათესი ჯიშები და ენდემური სახეობები. გამორჩეულია როჭოსა და ნინოსხევის ჩანჩქერები, შავი კლდეების ტბა და ბილიკები, რომელთა დალაშქვრისასაც საოცარი ხედები იშლება მდინარეების ხეობებზე, კავკასიონზე და კახეთის ვაკეებზე.
კახეთი განსაკუთრებით გამორჩეულია ხუროთმოძღვრულ ძეგლთა სიმრავლით, რომელთა უმეტესობაც VI-XVII საუკუნეებით თარიღდება. აღსანიშნავია დავით გარეჯის უნიკალური სამონასტრო კომპლექსი, რომელიც ნახევრად-უდაბნოში მდებარეობს. ასევე ბოდბის წმინდა ნინოს ეკლესია – ვის სახელსაც უკავშირდება საქართველოში ქრისტიანობის გავრცელება. იყალთოსა და ნეკრესის მონასტრები ასურელი მამების სახელს უკავშირდება. გრემი კი შედარებით გვიანდელი არქიტექტურის ნიმუშია.

ისტორია

კახეთის, როგორც ცალკე ტერიტორიული ერთეულის დაარსებას, ლეონტი მროველის თხზულებაში მოტანილი ლეგენდის თანახმად, ქართველთა წინაპრის, ქართლოსის ერთ-ერთ ძეს, კახოსს მიაწერენ. მისი მიწა-წყალი იყო კავკასიონისა და კახეთის მთას შორის, არაგვიდან ვიდრე ტყე-ტბამდე.
ისტორიულ ეპოქაში კახეთი ძვ. წ. IV-III საუკუნეებში წარმოქმნილი ქართული სახელმწიფოს – ქართლის აღმოსავლეთი პროვინცია იყო. ამ სახელმწიფოს სატახტო ქალაქს მცხეთა წარმოადგენდა.
კახეთი „ტყე იყო შეუვალი მტერისა მიერ“, ამიტომ მტრის შემოსევის საშიშროების დროს, ნაკლებად გამაგრებული სოფლებისა და ქალაქების მოსახლეობა კავკასიის მთებსა და კახეთში იხიზნებოდა. განსაკუთრებით კლდით შემოზღუდული ლოპოტის ხევი ყოფილა კარგად დაცული და მოსახლეობით სავსე.
VI საუკუნეში კახეთში მოღვაწეობდა ასურელი მამების დიდი ნაწილი: დავით გარეჯელი, აბიბოს ნეკრესელი, ანტონ მარტყოფელი, იოსებ ალავერდელი, ზენონ იყალთოელი, და სტეფანე ხირსელი. ასურელმა მამებმა ჩაუყარეს საფუძველი სამონასტრო ცხოვრებასა და ქართულ მწიგნობრობას. დავით გარეჯელის მოღვაწეობასთანაა დაკავშირებული ისეთი უნიკალური სამონასტრო კომპლექსის დაარსება, როგორიც დავითგარეჯის მონასტრებია.
ისტორიის მანძილზე კახეთი უბრუნდებოდა და კვლავ ეცლებოდა ერთიან ქართულ სახელმწიფოს. XVIII-XX საუკუნეების განმავლობაში კახელები აქტიურად იბრძოდნენ საქართველოს ისტორიული მტრების, მათ შორის რუსების წინააღმდეგ.

ტრადიციები და კულტურა

კახეთი მევენახეობისა და მეღვინეობის ერთ-ერთი უძველესი კერაა. აქ ვაზის 80-მდე ჯიშია გავრცელებული. საქართველოში რეგისტრირებული 18 ადგილობრივი წარმოების ღვინიდან 14-ს კახეთში აყენებენ. ესენია: “წინანდალი“, “ვაზისუბანი“, “მანავი“, “კარდენახი“, “ტიბაანი“, “კახეთი“, “ნაფარეული“,”მუკუზანი“, “ქინძმარაული“, “ახაშენი“, “ყვარელი“. კახეთის ადგილობრივ და კულტივირებულ ჯიშებს შორის აღსანიშნავია: “რქაწითელი“, “საფერავი“, “მწვანე კახური“, “ქისი“, “ხიხვი“, “ბუდეშური წითელი“, “კახური მცვივანი“, “კაბერნე სოვინიონი“ (ფრანგული ჯიში), “იყალთოს წითელი“ და სხვა. კახეთში მოყვანილი ყურძნისგან როგორც ევროპული, ასევე კახური ტრადიციული წესით დაყენებული მაღალი ხარისხის ღვინოები მზადდება. ტრადიციული კახური ღვინის ტექნოლოგიას ანალოგი არ მოეპოვება მსოფლიოში. ტრადიციული კახური ჯიშების გარდა, აქ გავრცელებული ვაზის ჯიშების ყურძნისგან აყენებენ ევროპული სტილის ღვინოებსაც.
რთველს კახეთის რეგიონში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. იგი ადრეულ შემოდგომაზე იწყება და ოქტომბრის შუა რიცხვებამდე გრძელდება. ყურძნის კრეფას თან ახლავს მეღვინეობასთან დაკავშირებული ხალხური სიმღერები და სუფრა, რომელსაც დღის დასასრულს შლიან.
ამ ტრადიციას იმდენად დიდი მნიშვნელობა ჰქონია ქართველებისთვის, რომ ძველად ოქტომბრის თვეს ,,ღვინოსბისთვედ” მოიხსენიებდნენ.
ღვინის კულტურამ კახურ ტრადიციულ სამზარეულოშიც ჰპოვა ასახვა. მათ შორისაა ჩურჩხელა, რომელსაც ნიგვზისა და ღვინის წვენისგან დამზადებული თათარათი ამზადებენ.
კახური შოთისა (დედას პური) და ქუდის დამზადების ტექნოლოგია არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ერთ-ერთი გამორჩეული ნაწილია.
კახეთში გავრცელებულია ქართული ჭიდაობის უძველესი ხალხური სარიტუალო შერკინება, რომელიც ორი მოპაექრის მიერ ხშირად მუსიკის თანხლებით, სპეციალურად გამოყოფილ მოედანზე სრულდება. ქართული ჭიდაობა საუკუნეების მანძილზე იხვეწებოდა, ის საბრძოლო ხელოვნების მნიშვნელოვანი სახეობა, ქართველი მეომრის და ქართული ლაშქრის მომზადების ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება იყო.

რთველი კახეთში

კახეთში რთველი წლის მთავარი მოვლენაა. ყურძნის კრეფა სექტემბრის პირველი ნახევრიდან იწყება და ოქტომბრის შუა რიცხვებამდე გრძელდება. ამისათვის განსაკუთრებით ემზადებიან ადგილობრივები. მასში მონაწილეობის მიღება ნებისმიერ მსურველს შეუძლია. აქ არსებულმა ღვინის სახლებმა სპეციალური ტურებიც კი შექმნეს მათთვის, ვისაც ყურძნის დაკრეფა-დაწურვა-დაბინავებაში მონაწილეობა სურს მიიღოს.
ყურძენი ყველაზე ადრე დედოფლისწყაროში მწიფდება. სწორედ აქედან იწყება რთველი კახეთში და ყველა ქალაქსა თუ სოფელს მოიცავს.
მოსახლეობა რთველისათვის მზადებას ბევრად ადრე იწყებს. ირეცხება ქვევრები და კასრები, მზადდება მარნები. ყურძნის მოსაგროვებლად დაწნულ კალათებსა და გოდრებს იყენებენ.
რთველი დილით, ადრიანად იწყება. ამისათვის მზიან ამინდს არჩევენ. ამინდის შერჩევას ორი მთავარი მიზეზი აქვს: პირველი უფრო მეტად პრაქტიკული მიზანია – მშრალ და მზიან ამინდში მუშაობა ბევრად მარტივი და სასიამოვნოა. მეორე მიზეზი კი ისაა, რომ ყურძენი მაქსიმალურად დიდხანს გაჩერდეს მზის გულზე, რათა სათანადო სიტკბო შეიძინოს. რაც უფრო მწიფეა მტევანი, მით უფრო კარგი ღვინო იწარმოებოდა მისგან. ამიტომ ამბობენ, რომ კარგ ღვინოში ბევრი მზე არისო.

გეოგრაფია და კლიმატი

კახეთი მდინარეების, ივრისა და ალაზნის აუზებშია მოქცეული.მხარის ადმინისტრაციული ცენტრია ქალაქი თელავი.
საქართველოს რეგიონებს შორის კახეთს ყველაზე დიდი ტერიტორია უკავია.
რეგიონის შუაგულში მდებარეობს გომბორის ქედი. ქედის ჩრდილოეთით მოედინება ალაზანი და ქმნის ალაზნის ველს, სამხრეთით კი იორი – ივრის დაბლობს.
კახეთი მოიცავს ახმეტის, გურჯაანის, დედოფლისწყაროს, თელავის, ლაგოდეხის, საგარეჯოს, სიღნაღის, ყვარლის მუნიციპალიტეტებს, ქალაქ თელავსა და თუშეთს.
რეგიონს დასავლეთით ქვემო ქართლი და მცხეთა-მთიანეთი ესაზღვრება, ჩრდილოეთიდან რუსეთი, აღმოსავლეთიდან და სამხრეთიდან კი აზერბაიჯანი.
კახეთში ტენიან სუბტროპიკულსა და კონტინენტურს შორის გარდამავალი ჰავაა. ყველაზე ნალექიანი პერიოდებია გაზაფხული და შემოდგომა, ხოლო ყველაზე მშრალი პერიოდები კი შესაბამისად – ზამთარი და ზაფხული.
ჩრდილოეთიდან რეგიონს კავკასიონი ქედი საზღვრავს, რომლის ციცაბო ფერდობებიც ალაზნის ვაკეზე ეშვება. კახეთში მოგზაურობისას მუდამ თან გსდევთ დათოვლილი კავკასიონისა და გაშლილი, მზიანი მინდვრების შეერთების კონტრასტული და თვალისმომჭრელი პეიზაჟი.
კახეთის რეგიონში ბუნება მეტად მრავალფეროვანია. აქ გვხვდება ნახევრად უდაბოები, ფოთლოვანი, ხშირი ტყეები, სუბალპური ზონები, ვაკე-დაბლობები, მდინარეები და ტბები და სხვა.