თუშეთი

თუშეთი საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე სანახაობრივი მხარეა, გამორჩეული ბუნებით, იშვიათი ფლორითა და ფაუნით, არქიტექტურითა და პეიზაჟებით. აქ ნახავთ ხელუხლებელ ტყეებს, აყვავილებულ მინდვრებსა და ფერდობებს, ულამაზეს ხეობებს, საიდანაც მთის გრილი და სასიამოვნო ნიავი უბერავს.
თუშეთის სოფლებიდან აუცილებლად მოინახულეთ ომალო, დართლო, დოჭუ და დიკლო. ყოველი მათგანი დამახასიათებელია თავისი სილამაზით, ხედებითა და კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლებით.
თუშეთის გამორჩეული კურორტია, თორღვას აბანო, სადაც მინერალური წყლის აბაზანების მიღებასთან ერთად, საუცხოო ხედებითაც დატკბებით.
ისტორიული ძეგლებიდან კესელოსა და დიკლოს ციხეებია შემორჩენილი. ასევე ფიქლით ნაგები უძველესი სახლები და სხვა სამეურნეო დანიშნულების ნაგებობები.

ისტორია

ისტორიულ ხანაში თუშეთი პირველად იხსნიება გეოგრაფ პტოლემაიოსის თხზულებაში, მეორე საუკუნეში. თავის გეოგრაფიის სახელმძღვანელოში მას კავკასიის ტომებს შორის მოხსენიებული ჰყავს თუშებიც. გვიან შუასაუკუნეებამდე თუშეთისა და თუშების შესახებ არცთუ ბევრი ისტორიული ცნობა გვხვდება. თუმცა თუშეთში აღმოჩენილი ბრინჯაოს ნივთები, რომლებიც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე XII-XI საუკუნეებითაა დათარიღებული, გვაძლევს საშუალებას ვივარაუდოთ, რომ ადამიანს თუშეთის ტერიტორიაზე უძველესი დროიდან უცხოვრია.
ქართულ მატიანეში თუშეთი პირველად იხსენიება წმ. ნინოს მიერ ქართლის მოქცევაში, როდესაც მირიან მეფემ (323 წ.) მთიელების გასაქრისტიანებლად გაგზავნა წმ. ნინო ერისთავის თანხლებით.
XV საუკუნეში, ფეოდალური საქართველოს დაცემისა და სამ სამეფოდ გაყოფის ხანაში, კახეთის მეფემ გიორგი I-მა საერისთავოები გააუქმა მოურაობა დააწესა. ამ ცვლილებებს, ეტყობა, თუშეთში უკმაყოფილება გამოუწვევია და გიორგი მეფისაგან ისინი გამდგარან.
მაგრამ ეს განდგომა დიდხანს არ გაგრძელებულა და კახეთის მეფეს ლევან II-ს თუშეთი ისევ შემომუმტკიცებია.
XX საუკუნის ოცდაათიანი წლებიდან თუშებმა კახეთში, ალვანის ველზე დაიწყეს ჩამოსახლება. გაჩნდა ორი დიდი სოფელი – ზემო და ქვემო ალვანი. XX საუკუნის 50-იან წლებში საბჭოთა მთავრობამ საქართველოს მთიანი რეგიონების იძულებითი დაცლა დაიწყო, ამ პერიოდში მრავალი მაღალმთიანი სოფელი დაცარიელდა.
მოსახლეობა მხოლოდ რამდენიმე სოფელს: ომალოს შენაქოს, დიკლოს, კვავლოს და დართლოს შემორჩა.წლის მნიშვნელოვან პერიოდს სამანქანო გზის არარსებობისა და რთული საცხოვრებელი პირობების გამო, თუშეთის მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი კახეთში ატარებს, ზაფხულობით კი კვლავ მთაში ბრუნდებიან.

ტრადიციები და კულტურა

თუშები განსაკუთრებულად აღნიშნავენ ადგილობრივ დღესასწაულებს. მათი აღნიშვნა ადგილობრივი ლუდის, დოღის, კერძებისა და ტრადიციული რეწვის ნიმუშების გარეშე არასოდეს ჩაივლის.
ძველად, თუშეთში მისული სტუმარი სოფლის სიახლოვეს ცხენიდან ჩამოქვეითდებოდა და ვიდრე არ გასცდებოდა სოფელს, ცხენზე არ შეჯდებოდა. ეს წესი დღესაც ცოცხალია და მას გულდასმით იცავენ. სოფელზე ამხედრებული გავლა ტრადიციულ საზოგადოებაში მოძალადე მტერთან იყო ასოცირებული და სოფლის შეურაცხყოფას ნიშნავდა. დღეს ეს ჟესტი სოფლის მიმართ კეთილგანწყობის უსიტყვო გამოხატულებაა.
თუშეთში საშემოდგომო სამუშაოებს წინ უძღვის ზაფხულის საკულტო დღეობების ციკლი – ათნიგენობები, რომელიც იწყება აღდგომიდან მეასე დღეს და ორი კვირა გრძელდება. ამ დროს ყველა სოფლის მთავარ სალოცავში (ჯვარში) გარკვეული თანმიმდევრობით ტარდება კულტმსახურება.
ყოველწლიურად ომალოში “მეცხვარის დღე”, იგივე “თუშეთობა” იმართება. სტუმრებს შესაძლებლობა აქვთ დააგემოვნონ “ალუდი”, სპეციალურად მოხარშული თუშური ლუდი და მონაწილეობა მიიღონ ტრადიციული თუშური კერძების მომზადებაში. მოწვეული მომღერლებისა და ადგილობრივი ფოლკლორული ჯგუფების მონაწილეობით კონცერტი იმართება და მწყემსებს აჯილდოვებენ.

გეოგრაფია და კლიმატი

თუშეთი მთლიანად კავკასიონის მთავარი ქედის ჩრდილოეთით მდებარეობს. თუშეთს საზღვარი ფშავთან, ხევსურეთთან და კახეთთან აქვს.
რეგიონისთვის, ზოგადად, დამახასიათებელია ზომიერად ტენიანი კლიმატი შედარებით მშრალი და ცივი ზამთრით და მოკლე ზაფხულით. კონტინენტური კლიმატი, განსაკუთრებით, დამახასიათებელია თუშეთის აღმოსავლეთი ნაწილისათვის. თუმცა ლოკალური კლიმატური პირობები (განსაკუთრებით ატმოსფერული ნალექების რაოდენობა) მნიშვნელოვნად ცვალებადობს რელიეფისა და სიმაღლის მიხედვით.