ხევსურეთი

მიუხედავად ბევრი ისტორიული და გეოგრაფიული გამოწვევისა, ხევსურეთმა საკუთარი ადათები და თვისებები დღემდე შეინარჩუნა. დღეს მხარე დემოგრაფიული პრობლემების წინაშეა, თუმცა ამის პარალელურად, ზაფხულსა თუ ზამთარში ხევსურეთი ტურისტულად აქტიური ადგილია. აქ შეხვდებით ისეთ გასაოცარ ძეგლებს, როგორიცაა სოფელი შატილი, მუცო, ანატორის აკლდამები და ბევრი სხვა ორიგინალური სანახაობა.

რა ვნახოთ ხევსურეთში?

ხევსურეთი საინტერესო არჩევანია მათთვის ვისაც სურს საქართველოს უძველეს ისტორიას გაეცნოს და მათთვისაც ვისაც, ლაშქრობა და აქტიური დასვენება უყვარს. ხევსურეთის სოფლების დიდი ნაწილი გაუკაცრიელებულია. შესაბამისად, თუ სიმშვიდეს ეძებთ, ხევსურეთი შესანიშნავი არჩევანია. ისტორიის და თავგადასავლების მოყვარულებს შეუძლიათ მოინახულონ შუა საუკუნეების სოფლები, შატილი, მუცო, ქაჩუს ციხე–სოფელი და როშკა.

თუ უფრო მეტად ბუნება და ლაშქრობა გიზიდავთ, აუცილებლად ეწვიეთ, ფშავ–ხევსურეთის ეროვნულ პარკს. აქ იდეალურად გაიცნობთ ალპურ ბუნებასაც და მთის ჩვეულებებსაც. უფრო ორიგინალური თავგადასავლებისთვის კი, შეგიძლიათ ლურჯი მთები და აწუნთის უღელტეხილი მოინახულოთ, საიდანაც გასაოცარი ხედებით ისიამოვნებთ.

ისტორია

ხევსურეთი საქართველოს ერთ-ერთი უძველესი მხარეა. ისტორიულ ჩანაწერებში, ის თავიდან ფხოვის სახელით იხსენიება, რაც ფშავისა და ხევსურეთის გაერთიანებულ ტერიტორიებს მოიცავს. ხევსურეთში აქტიური ცხოვრების ნიშნები, ჯერ კიდევ ბრინჯაოს ხანიდან იწყება. ფხოვი საკმაოდ მეამბოხე მოსახლეობით იყო დასახლებული. ამაზე მეტყველებს, თამარ მეფის წინაშე აჯანყება ფხოვში, რომელიც მეფემ, ივანე მხარგრძელთან ერთად ჩაახშო. ამ პერიოდში, ფხოვი ადმინისტრაციულად კახეთსა და კვეტარის საერისთავოს ეკუთვნოდა. აჯანყებები ხევსურებში მე-18 საუკუნეშიც გრძელდება. მეფეები, ერეკლე მეორე და თეიმურაზ მეორე, აქტიურად აგზავნიდნენ ჯარს ხევსურების შემოსარიგებლად.

მიუხედავად მეფეებთან ხშირი დაუმორჩილებლობისა, ძველი ხევსურები ერთ-ერთი პირველი მებრძოლეები იყვნენ მტერთან ბრძოლაში. ისინი აქტიურად იბრძოდნენ ქისტებისა და ლეკების წინააღმდეგ. დიდი როლი ითამაშეს, კრწანისისა და ასპინძის ბრძოლებში. მეოცე საუკუნეში, ხევსურეთი დემოგრაფიული პრობლემების წინაშე დადგა. რესურსების სიმცირის გამო, მოსახლეობა ბარში გადასახლდა და დღესაც, ხევსურეთი ნაკლებადაა დასახლებული.

ტრადიციები და კულტურა

მიუხედავად იმისა, რომ ძველი ხევსურები წარმართები იყვნენ და ჰყავდათ ღმერთები, როგორიცა ოჩოპინტრე და ანატორი, შუა საუკუნეებიდან დღემდე, ხევსურების ძირითადი ნაწილი ქრისტიანია. მათი ადათები და კულტურა მეტ წილად მათ რელიგიურ ღირებულებებზეა შექმნილი. ამას მოწმობს, ხევსურული გუდანის ჯვარიც. გუდანი ადგილია ხევსურეთში, სადაც წმინდა გიორგის ჯვარი ინახებოდა. ხევსურებისთვის ეს ადგილი საღვთო იყო, სადაც სხვადსხვა სახის რიტუალი ტარდებოდა. ხევსურების კულტურის ხსენებისას, აუცილებლად აღსანიშნია ტრადიციული სამოსი, რომელსაც ტალავარი ეწოდება. ხევსურულ ქუდებსა თუ ტანისამოსზე ყოველთვის გამოსახულია ჯვრები და დამახასიათებელი ორნამენტები, როგორიცაა ხვიები და კვადრატები.

ხევსურული სუფრა კი ხევსურული კულტურის ცალკე ღირსშესანიშნაობაა. სხვა კუთხეებისგან განსხვავებით, ხევსურულ სუფრას თამადა არ ჰყავს. მთავარი სასმელი ლუდი და არაყია. ხევსურებში დღემდე შემორჩენილია ადათები. ისინი განსხვავებულად აღნიშნავენ ქორწილებს, ბავშვის დაბადებასა და სხვა დღესასწაულებს. აქვთ განსხვავებული მიდგომები ბავშვის აღზრდასა და სტუმრის მიღებაში. ამ მხრივ აღსანიშნავია დაძმობილების რიტუალი, რომელიც ერთ სასმლიდან არყის შესმას მოიცავს, რომელშიც ვერცხლია ჩაფხეკილი.

ხევსურები დღემდე აღნიშნავენ თიბვის დაწყებას. სამთიბლოს დროს, სამუშაოს დასრულება აღინიშნება სოფლის მიერ შეძენილი საკლავის მომზადებით, რომელიც ხშირ შეთხვევაში ცხვარი ან ვერძია. ამ დროს სოფლებში იმართება დიდი სუფრა ლუდით, გულიანი ქადებით და საქონლის მწვადებით. რიტუალი ხატებთან სანთლის დანთებით და ლოცვით სრულდება, სადაც ხევსურები ღმერთს მოსავლიან წელიწადს შესთხოვენ. მორიგი ხევსურული ტრადიციაა სწორფრობა, რომელიც უკვე წარსულში დარჩა. ეს წაწლობის ტრადიციის ხევსურული ვერსიაა, რაც შეყვარებული წყვილის, ერთგვარ გამოცდას წარმოადგენდა.

გეოგრაფია და კლიმატი

ხევსურეთი საქართველოს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში მდებარეობს და ესაზღვრება ფშავი, ხევი, მთიულეთ-გუდამაყარი, ჩეჩნეთი, ინგუშეთი და თუშეთი. ჩეჩნეთთან საზღვარი მაისტის და მითხოს მთებზე გადის. ხევსურეთსა და ფშავს შორის საზღვარი კი მცირე ბორბალოდან იწყება.

რელიეფის კუთხით, ხევსურეთი მთა-გორიანია. სწორედ აქედან გამომდინარეობს მისი სახელწოდებაც – ხევ-სურეთი, რომელიც ღრმა ხევებიან ადგილს ნიშნავს. მთიანი ხევსურეთი მდინარეების სიმრავლითაც გამოირჩევა. ხევსურეთის არაგვი მხარის მთავარი მდინარეა, რომელსაც რამდენიმე შენაკადი აქვს, მათ შორის აკუშოსხევი, გუდანისჭალა, დათვისხევი და სხვა. ასევე მრავლადაა უღელტეხილები, მათ შორის არხოტისთავის და სამტრეხლოს უღელტეხილები.

რაც შეეხება ჰავას, ის საკმაოდ არაერთგვაროვანია. მხარე ალპურ კლიმატურ ზონას განეკუთვნება, თუმცა ჩრდილოეთი მხარისთვის ბევრად დაბალი ტემპერატურა და სუსხია დამახასიათებელი, ვიდრე სამხრეთისთვის. ხევსურეთში, ზაფხული ზომიერად თბილი, ზამთარი კი სუსხიანი და გრძელია. იანვარში ტემპერატურა -18 ცელსიუსამდე აღწევს, ხოლო ზაფხულში +14 გრადუსამდე. ჰავა მეტ ნაკლებად ტენიანია. მაღალია ნალექების რაოდენობაც. ამინდი ხშირად არის ნისლიანი, განსაკუთრებით ზაფხულში.