სამცხე-ჯავახეთი

გასტრო-ტურიზმით დაინტერესებული ადამიანებისთვის რეგიონი აღმოჩენებისა და ავთენტური გემოების ნამდვილი საბადოა. მესხური სამზარეულო ყველასგან განსხვავებული და ინდივიდუალური კერძებით გამოირჩევა. აქ შეხვდებით უნიკალურ პროდუქტებსა და ყველის დამზადების ტექნოლოგიას, რომელიც საოცრად უხდება მესხურ ღვინოს.

რა ვნახოთ სამცხე-ჯავახეთში?

სამცხე-ჯავახეთი, განსაკუთრებით კი ჯავახეთის ვულკანური პლატო, მდიდარია ტბებით. ფარავნის ტბა ნინოწმინდაში, ზღვის დონიდან 2070 მეტრზე მდებარეობს. აღსანიშნავია ასევე ტაბაწყურის, საღამოსა და კარწახის ტბები.
რეგიონის ტერიტორიაზე ორი ეროვნული პარკია – ბორჯომ-ხარაგაულისა და ჯავახეთის ეროვნული პარკები.
მხარის კურორტები როგორც ზამთრის, ისე ზაფხულის სეზონზე მასპინძლობს ვიზიტორებს. მათ შორის გამორჩეულია აბასთუმანი, ბაკურიანი და ბორჯომი.
ისტორიული მნიშვნელობის ძეგლებიდან ყველაზე შთამბეჭდავი სანახაობაა კლდეში ნაკვეთი ქალაქი ვარძია, ხერთვისის ციხე, საფარის მონასტერი და განახლებული რაბათის კომპლექსი.
სამცხე-ჯავახეთის ისტორიულ და კულტურულ მემკვიდრეობას პრეისტორიული ხანიდან ოტომანთა დინასტიის მმართველობამდე, მხარის ისტორიულ მუზეუმში გაეცნობით, რომელიც რაბათის ციხეში მდებარეობს.

ისტორია

სამცხე და ჯავახეთი როგორც ისტორიული, ისე ეთნოგრაფიული თვალსაზრისით ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი მხარეებია. მათ ერთად იმიტომ მოიხსენიებენ, რომ ძველად ეს ტერიტორიები ზემო ქართლად იწოდებოდა. სახელწოდება “სამცხე” და “ჯავახეთი” მიღებულია სიტყვა “სამი ციხისა” და “ჯავახისაგან”. პირველი უკავშირდება სამი ციხის – ლომსიას (იგივე ახალციხის), ოძრხესა (იგივე აბასთუმნის) და
ჯვარისციხის (იგივე ციხისჯვრის) სახელებს. მეორე კი ეთნონიმური წარმოშობისაა და ჯავახების საცხოვრებელს, სამყოფელს ნიშნავს.
სამცხეცა და ჯავახეთიც ოდითგანვე ქართული სახელმწიფოს ქვეშ ერთიანდებოდნენ, მაგრამ მუდმივი თავდასხმებისა და შემოსევების გადატანა მოუწიათ.
VIII საუკუნეში ტერიტორია არაბებმა დაიპყრეს. IX-X საუკუნეებიდან სამცხეზე გავლენის მოპოვებას ჯერ ბიზანტია ცდილობდა, შემდეგ – თურქეთი. XII საუკუნეში დავით აღმაშენებელმა მესხეთი და მასში შემავალი სამცხე-ჯავახეთი შემოიერთა. 1124-1213 წლებში, თამარის მეფობის პერიოდში, ეს მხარე საქართველოს კულტურული ცხოვრების მთავარ კერად გადაიქცა. საქართველოს სახელმწიფოებრივი ძლიერების ხანაში (XI-XIII საუკუნეები) ეს ორი მხარეც აღმავლობის გზას დაადგა; აშენდა ქარვასლები, ხიდები, ეკლესია-მონასტრები და სამეფო რეზიდენციები.
XVI საუკუნეში სამცხე-ჯავახეთი სამხრეთ საქართველოს სხვა ტერიტორიებთან ერთად ოსმალეთის იმპერიამ მიიტაცა. XIX საუკუნის 20-იან წლებში სამცხის ერთი ნაწილი საქართველოს დაუბრუნდა, ნაწილი კი თურქეთის ფარგლებში დარჩა.

ტრადიციები და კულტურა

სამცხე-ჯავახეთის ტრადიციებისა და კუტურის ჩამოყალიბება მხარის ისტორიულმა წარსულმა, გეოგრაფიულმა მდებარეობამ, საცხოვრებელმა პირობებმა და მრავალეთნიკურობამ განაპირობა. კუთხეს დამახასიათებელი არქიტექტურა, დღესასწაულები, წეს-ჩვეულებები და სამზარეულო აქვს.
სამცხე-ჯავახეთში არაერთ სახალხო და რელიგიური დანიშნულების დღესასწაულს აღნიშნავენ: ვარძიობა, თავკვეთილობა, შოთაობა და სხვა.
ახალ წელს განსაკუთრებულად ხვდებოდნენ. აცხობდნენ სხვადასხვა გამოსახულების პურებსა და “ბედის პურს”, რომელშიც აბაზიანს ატანდნენ. შენარჩუნებულია მეკვლეობის ტრადიცია. ოჯახი წინასწარ არჩევდა მეკვლეს, რომელსაც ოჯახში ტკბილეული უნდა მიეტანა და კერა დაელოცა.
მესხურ სოფლებში მთელი წლის განმავლობაში გამოკეტილი ფურნეები წინასაახალწლოდ ხურდება. აქ მესხური პური, სომინი ცხვება. ეს ძველი ტრადიციაა. თუმცა ბოლო დროს სომინთან ერთად ფურნეში ქადას, ხაჭაპურსა და ლავაშსაც აცხობენ.
უნიკალურია მესხური ტენილი ყველის დამზადების ტექნოლოგია, რომელსაც 2013 წელს არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი მიენიჭა.
ალკოჰოლური სასმელებიდან სამცხე-ჯავახეთში სხვადასხვა ხილის არაყს აყენებენ. ყველაზე პოპულარულია თუთის, პანტის, თაფლისა და შინდის არომატით.
მესხეთი არამხოლოდ საქართველოში, არამედ მთელს მსოფლიოში, მევენახეობის ალბათ ყველაზე მაღალმთიანი რეგიონია. ვაზი აქ ზღვის დონიდან 900-1700 მეტრ სიმაღლეზე გვხვდება. მესხური მევენახეობა პირველ რიგში ტერასებზე გაშენებულ ბაღ-ვენახებს გულისხმობს.
სამცხე-ჯავახეთი ერთადერთი კუთხეა საქართველოში, სადაც ლოკოკინებს საკვებად იყენებენ. მისი სეზონი დეკემბრის პირველ ნახევარში იხსნება და თებერვალში სრულდება. ლოკოკინები ამ დროს მიწაში, სპეციალურად შერჩეულ ადგილას იზამთრებენ. მათი მოგროვება მთელ რიტუალს წარმოადგენს. მოხარშულ ლოკოკინებს ნიჟარებიდან იღებენ და ხახვთან და ერბოსთან ერთად შუშავენ.

გეოგრაფია და კლიმატი

სამცხე-ჯავახეთი მდებარეობს სამხრეთ საქართველოში, თურქეთისა და სომხეთის მოსაზღვრე ზოლში. მოიცავს საქართველოს სამ ისტორიულ-გეოგრაფიულ პროვინციას: თორს, სამცხესა და ჯავახეთს. იგი 6 მუნიციპალიტეტისაგან შედგება: ადიგენი, ახალციხე, ახალქალაქი, ასპინძა, ბორჯომი და ნინოწმინდა. ადიგენი, ახალციხე და ასპინძა ისტორიულ სამცხეს ეკუთვნის; ახალქალაქი და ნინოწმინდა ჯავახეთს;
ხოლო ბორჯომის მუნიციპალიტეტი ისტორიული თორის მემკვიდრეა. დასავლეთით ის აჭარას ესაზღვრება, რომლისგანაც არსიანის მთები ყოფს, ჩრდილოეთით – გურიასა და იმერეთს, სამხრეთით კი თურქეთს.
სამცხე-ჯავახეთის დიდ ნაწილზე ჰავა კონტინენტური ხასიათისაა, რეგიონი შე მოსაზღვ რულია მაღალი ქედებით, რაც განაპირობებს ჰავის კონტინენ ტურობას. ჯავახეთში დამახასიათებელია ცივი შედარებით მშრალი ზამთრი და გრილი ხანგრძლივი ზაფხული, სამცხის კლიმატი კი ხასიათდება ზომიერად ნოტიო, ცივი და შედარებით მშრალი ზამთრით.